Rođendan Srpskog narodnog pozorišta

Povezane objave

• Uskoro Projekat 22! 03/06
• Srpsko “Veliko kolo” za Ginisa 12/01
• Otvorena izložba povodom Meseca Frankofonije u Novom Sadu 10/03

Srpsko narodno pozorište u Novom Sadu osnovano je 28. jula pre 160 godina u tadašnjoj Carevini Austriji.  U Vojvodini je do tada već postojala duga pozorišna tradicija, od đačkih diletantskih predstava, pa sve do privatnih profesionalnih pozorišnih trupa. Pozorište je osnivano u vreme buđenja nacionalne svesti i borbe za nacionalnu slobodu.

Kako navode u SNP -u, u to doba u Novom Sadu većina žitelja je bilo srpske narodnosti, veliki broj visokoobrazovan, tri četvrtine imanja i trgovina bili su u rukama Srba, tako da nije slučajno što je u Novom Sadu osnovano Srpsko narodno pozorište. Gostovanje pozorišne družine Jovana Kneževića 1860. podstaklo je Jovana Đorđevića da napiše više članaka u “Srbskom dnevniku” o nužnosti osnivanja Srpskog narodnog pozorišta.

Pripreme oko osnivanja obavljali su su Svetozar Miletić, Stefan Branovački, Jovan Đorđević i Jovan Jovanović Zmaj. SNP osnovano je na sednici Srpske čitaonice kojom je predsedavao Svetozar Miletić, prvenstveno kao nacionalna ustanova koja je imala zadatak da putem dramske književnosti i glumačke umetnosti prenosi srpsku reč i istoriju, da budi nacionalnu svest i podiže kulturni nivo Srba i time pruži otpor bečkoj i peštanskoj vlasti.

Prvi upravnik bio je Jovan Đorđević, koji je na toj funkciji ostao do 1867. kada se odazvao pozivu kneza Mihaila i sa polovinom glumaca otišao u Beograd i osnovao Narodno pozorište. Na Đorđevićevo mesto došao je Antonije Hadžić. Prva predstava bila je Prijatelji Lazara Lazarevića i Muški metod i ženska majstorija Lajoša Kevera 23. jula/4. avgusta 1861.

Pozorište je igralo predstave po svim mestima u Vojvodini, ali je gostovalo i van nje. U Novom Sadu predstave su igrane u dvorani na spratu kafane “Kod sunca”, u sali kafane “Kod kraljice Jelisavete”, današnji hotel “Vojvodina”, leti u areni “Kod Zelenog venca” na mestu današnjeg Apolo-centra. A od 1872. do 1892, kada je srušena zgrada na Trifkovićevom trgu i od 1895. u Dunđerskovom pozorištu (nalazilo se u dvorištu današnjeg Hotela “Vojvodine” i izgorelo u požaru 22. januara 1928), pozorišna zgrada, koju je veleposednik Lazar Dunđerski ustupio SNP. Do Prvog svetskog rata Srpsko narodno pozorište bilo je mezimče među narodnim institucijama.

Posle rata SNP upravnik bio je dr Đura Trifković, a na skupštini Društva za SNP 23. decembra 1919. većina članova se izjasnila da ono postane državno i to pod imenom Novosadsko srpsko narodno pozorište. U sezoni 1920/21. osnovana je Opereta i nešto kasnije Opera. U duhu jugoslovenstva 1921. iz svih državnih ustanova se brišu nacionalne odrednice, pa samim tim i Srpsko narodno pozorište postaje Narodno pozorište.

Posle požara, u kojem je izgorela zgrada Dunđerskovog pozorište (22-23. januara 1928) Narodno pozorište ostaje bez zgrade. Ubrzo je i država smanjila subvenciju i marta 1928. spojila Narodno pozorište u Novom Sadu sa Narodnim kazalištem u Osijeku u jedan teatar pod imenom Novosadsko-osječko pozorište sa sedištem u Osijeku i kao takvo radilo je do 1934.

pročitajte i Zanimljivosti o suflerima

Međutim, Društvo za SNP je bilo nezadovoljno odlukom što se Srpsko narodno pozorište izgubilo u državnoj reorganizaciji i smatralo je da je time izgubilo svoju kulturnu, prosvetnu i nacionalnu misiju. Društvo za SNP je 6. novembra 1921. osnovalo putujuću trupu pod imenom Društvo za Srpsko narodno pozorište – Pozorišna družina „Jovan Đorđević” i ta se trupa 22. novembra 1921. spojila sa Pokrajinskim banatskim pozorištem „Sterija” u Vršcu i davala predstave po Vojvodini, ali nikada u Novom Sadu. Društvo je vratilo ime trupi 17. februara 1924. i ono je delovalo kao Srpsko narodno pozorište do avgusta 1937. godine.

Po izbijanju Drugog svetskog rata u Novom Sadu prestaje svaki pozorišni život. Međuratni period je najnepovoljnije razdoblje u istoriji Srpakog narodnog pozorišta. Ono nije uspelo da dostigne umetnički nivo predratnog, ali je uspelo da održi svoju misiju po mestima Vojvodine šireći prosvetarsku, kulturnu i nacionalnu misao.

Posle rata Srpsko narodno pozorište dobija status državne ustanove. Od decembra 1944. do decembra 1951. radi pod imenom Vojvođansko narodno pozorište. Zgrada Doma kulture (bivši Sokolski dom, danas Pozorište mladih) Pozorištu je ustupljena 1947. godine. Tu zgradu SNP koristi sve do useljenja u svoju zgradu 28. marta 1981. godine. Pored scene u Domu kulture, SNP je 2. oktobra 1959. otvorilo svoju Malu salu u Ulici Jovana Subotića 5, koja od januara 1961. nosi ime Veseli teatar “Ben Akiba” (danas Novosadsko pozorište).

Od 1947. do 1959. u Novom Sadu postojala je Srednja pozorišna škola sa dva odseka, glumački i baletski (koja je prerasla u Baletsku školu), a od 1964. do 1972. postojao je Dramski studio SNP. Srpsko narodno pozorište je od 1961. više od dve decenije imalo svoju štampariju pod imenom Štamparski pogon Srpskog narodnog pozorišta, koja se nalazila u Ulici Laze Telečkog br. 5.

Prvi posleratni upravnik bio je Žarko Vasiljević. Posle rata važan deo svake predstave postaje scenografija i kostim. Do Prvog svetskog rata ne može se govoriti o scenografiji i kostimu u pravom smislu te reči. Predstave su igrane u nekoliko tipiziranih dekora, koji su bili više dekoracija nego prava scenografija. Elementi dekora i kostimi kupovani su na rasprodajama fundusa mađarskih i nemačkih pozorišta ili od putujućih nemačkih i mađarskih trupa.

Datum (16) 28. marta (1861) kada su Jovan Jovanović i Stevan Branovački uputili poziv da svojim prilozima pomognu otvaranje narodnog pozorišta uzet je za Dan Srpskog narodnog pozorišta kada se sumiraju dostignuća iz prethodne godine i nagrađuju zaslužni. Najprestižnija nagrada koja se tada dodeljuje je nagrada “Jovan Đorđević”.

SNP je 2006. godine postalo član Evropske teatraske konvencije i član Asocijacije Kvartet, u kojoj su i teatri iz Mađarske, Republike Češke i Francuske. A, 2011. godine bilo je domaćin Generalne skupštine Evropske teatarske konvencije, jedne od dve najuglednije evropske pozorišne organizacije, a dve godine docnije predstavnik SNP-a je izabran za člana Borda (Upravnog odbora) ove Asocijacije.

Srpsko narodno pozorište je uvek bilo jedan od najvažnijih kulturnih institucija u zemlji, a ne treba zaboraviti da je SNP iniciralo osnivanje drugih kulturnih institucija, kao što su Sterijino pozorje 1956, Akademiju umetnosti 1970. i Pozorišni muzej Vojvodine 1982.

izvor: zvanična internet prezentacija Srpskog narodnog pozorišta