Čovek kojeg nijedna vlast nije volela

Povezane objave

• Na današnji dan osnovana Narodna biblioteka Srbije 28/02
• Akcija “Piramida od knjiga” za pomoć bibliotekama 23/03
• Izložba radova “Reciklart 2014” u petak 15/01

Gotovo da ne postoji osoba koja, kada dođe u Novi Sad, ne prođe jednom od lepših ulica u gradu, ulicom Vase Stajića. Pojedini znaju ponešto, mnogi ni toliko o čoveku po kojem je nazvana ulica, mnogobrojne škole i druge institucije. On nije bio samo političar koji je bio jedan od najvećih pobornika pripajanja Vojvodine Srbiji 1918. godine, bio je mnogo više od toga.

Vasa Stajić je bio je liberal evropskih shvatanja, a to je smetalo, gotovo svim režimima vlasti tokom njegovog života. Proganjali su ga, zbog svojih naprednih ideja i delovanja, predstavnici “mnogih režima Beča, Budimpešte i Beograda”. Aktivno je učestvovao u organizovanju novosadske podružnice Srpskog planinarskog društva, koja je 1924. postala Planinarsko društvo “Fruška gora”.

Vasa Stajić rođen je u vojvođanskoj varošici Mokrin, 10. februar 1878. godine, a umro je u Novom Sadu, na svoj rođendan 1947. godine. Sahranjen je na Uspenskom groblju. Bio je filozof i pisac, koji je gimnaziju učio u Кikindi, Sremskim Кarlovcima i Senju, ali je, zbog socijalističke agitacije, bio isključen iz karlovačke gimnazije.

Studirao je prava, a potom filozofiju u Budimpešti, Parizu i Lajpcigu. Diplomirao je 1902. u današnjem glavnom gradu Mađarske. Predvodio je Reformistički srpski nacionalni pokret mlade vojvođanske inteligencije, a izdavao je časopis “Novi Srbin” i “Prosveta”, a jedno vreme bio je sekretar Matice srpske i urednik “Letopisa”.

Napisao je preko 20 knjiga, a najpoznatije su “Novosadske biografije” u šest tomova i “Velikokikindski distrikt“. Pisao je monografije Svetozaru Miletiću, Jovanu Jovanoviću Zmaju, a objavio je i preko 100 naučno-stručnih rasprava. Borio se protiv nemačkog imperijalizma i tzv. “mađarizacije” Srba upravo izdavanjem nekoliko časopisa, uz političko delovanje, a posle Drugog svetskog rata bio je izabran za doživotnog predsednika Matice srpske.

Istoričari smatraju da tom čoveku treba podići spomenik iste onolike veličine kao što je Svetozaru Miletiću u centru Novog Sada, jer njegov značaj približno isti Miletićevom. Važni ljudi tog vremena zvali su ga Srpski Sokrat, a Isidora Sekulić je za njega govorila da je “urođeno siromašan, srdito otporan i uporan i da nikad svoje žrtvovanje nije pretvorio u kapital.” Vasa Stajić bio je nepopustljiv i nepotkupljiv, tvrdoglav, ali siguran u svoja uverenja.

Zalagao se da se Vojvodina priključi Jugoslaviji, a ne direktno Srbiji, za razliku od Jaše Tomića i bio je protiv monarhije.Zalagao se za republiku, a protivio se centralizmu u novoj Jugoslaviji, kao i zapostavljanju pojedinih naroda i oblasti, posebno Vojvodine, kao i šovinizmu prema njenim narodnostima. Ali, kao “nepraktičan političar” potisnut je, a on se povukao u arhive i biblioteke.

Treba znati i da je zbog svojih socijalističkih ideja i zalaganja za stvaranje države Južnih Slovena (Jugoslavije) stalno je dolazio u sukob s vlastima, a 1944. godine, iako već u kasnim šezdesetim, otišao je sa svojim đacima u partizane.