Pojam i definicija
U svakodnevnoj komunikaciji pojam poslovne organizacije opšte je prisutan termin. On obuhavata različite pojmove koji određuju različite forme poslovih udruženja: kompanije, preduzeća, korporacije, firme, ortaluke, društva, partnerstva itd. Ono što je zajedničko svim ovih formama je da predstavljaju pravna lica, koja kao organizovani kolektivi osoba, ostvaruju dozvoljenu, legalnu delatnost, odnosno cilj kojim je pravnim poretkom priznato svojstvo subjekta prava, kao i sposobnosti da budu nosioci prava, obaveza i odgovornosti.
Glavna odrednica poslovnih organizacija je pravni poredak u okviru kojeg je poslovna organizacija registrovana kao pravno lice. U tom smislu, poslovne ogranizacije pre svega mogu biti nacionalne i internacionalne. Ova odrednica je od vitalnog značaja jer ona određuje pravni poredak pod kojim poslovna organizacija posluje i koja pravila primenjuje pri poslovanju. U tom smislu, najvažniji podaci koji definišu ovo polje odnose se na teritoriju, mesto registracije organizacije; mesto poslovanja, mesto glavnog sedišta, i u nekim, retkim slučajevima državljastvo članova preduzeća itd. U tom smislu, domaća, nacionalna lica su ona koja su registrovana na teritoriji države Srbije.
Osim pitanja teritorije, postoje i mnogi drugi elementi koji određuju identitet jedne poslovne organizacije. Svi ovi elementi predstavljaju skup zajednčkih imenitelja, obeležja, koji profilišu organizacije i definišu njihov identitet i ugled koji ima među potrošačima. Pravnim sistemom jedne zemlje, sa manje ili više razlika od zemlje do zemlja, propisuje sledeće elemente koji definišu identitet jedne poslovne organizacije:
Ukratko, preduzeće predstavlja pravno lice koje obavlja određenu privrednu delatnost radi sticanja dobiti. U tom smislu preduzeće je svaka organizovana celina koja obavlja određenu delatnost zarad ostvarivanja dobiti, raspolaže određenom imovinom i potpuno je samostalno pri poslovanju, raspolaganju imovinom i donošenju odluka. Osim toga, kao što ćemo videti, preduzeće uvek mora biti pravni subjekt. Pravni subjektivitet neophodan je za ekonomsku samostalnost preduzeća, uživanje prava i obaveza u pravnom prometu kao i za registraciju sedišta i otvaranje računa u banci.
Naziv poslovne organizacije – naziv poslovne organizacije predstavlja ime pod kojim poslovna organizacija posluje. Ime predstavlja naziv pod kojim organizacija gradi imidž i predstavlja se u javnosti, ali isto tako i splet prava i obaveza.
Matični broj – Matični broj predstavlja identifikacioni broj pod kojim se preduzeće vodi kod nadležnog organa za statistiku i upisuje u sudski registar. Ovaj broj nalazi se na svim zvaničnim dokumentima koje poslovna organizacija proizvodi prilikom poslovanja.
Delatnost – delatnost je skup aktivnosti vezanih za poslovanje, promet roba ili vršenje usluga koje jedna poslovna organizacija obavlja radi sticanja profita. Svaka poslovna organizacija, prema zakonu koji reguliše klasifikaciju delatnosti, definiše jednu ili više aktivnosti koje će obavljati. Ove aktivnosti mogu imati karakter osnovnih ili sporednih aktivnosti, gde su osnovne delatnosti obavezne pri registraciji, a dok sporedne nisu. Neke vrste delatnosti zahtevaju ispunjavanje posebnih uslova.
Sedište – sedište prestavlja teritoriju na kojoj se obavlja delatnost jedne poslovne organizacije. Definisanje sedišta preduzeća predstavlja jednu od najvažnijih odrednica poslovnih organizacija jer se njime definiše nacionalnost preduzeća, a samim tim i pravni poredak, kao i fiskalni sistem pod kojim organizacija posluje.
Poslovne knjige – poslovne knjige su javna knjigovodstvena dokumentacija. U poslovne knjige upisuju se podaci koje omogućavaju kontrolu ispravnosti knjiženja i detaljno vođenje svih izmena ili prepravki. Poslovne knjige su osnov za oporezivanje te se podaci navedeni u njima smatraju istinitim i podložni su kontroli i proveri od strane nadležnih organa. Zbog važnosti ovih dokumenata zakonom je propisana i obaveza dužine čuvanja ovih dokumenata, odgovorne osobe, kao i mesta gde se moraju nalaziti.
Poslovne knjige mogu biti: dnevnik, glavna knjiga, pomoćna knjiga, kao i knjie koje se vode kao dvojno knjigovodstvo. Osim toga postoje i knjiga prihoda i knjiga rashoda, knjiga osnovnih sredstava i sitnog inventara. U slučaju trgovinskog poslovanja, neophodne su i trgovačke knjige, gde se vodi evidencija o kupovini i prodaji robe
Opšti akti – opšim aktom propisuju se osnovna obeležja preduzeća i uređuju ekonomski i drugi odnosi u poslovnoj organizaciji. Opšti akti mogu se pojaviti u vidu statuta, pravilnika ili odluka kojima se okvirno regulišu određena pitanja. Izrađuju se u pisanoj formi i postoje obavezne i fakultativne odredbe.
- U zavisnosti od toga, koja vrsta preduzeća je u pitanju, razlikuju se obavezne odredbe statuta, ali oni uglavnom sadrže: firmu; sedište; delatnost; način sazivanja skupštine i donošenja odluka; zastupanje; izbor, opoziv i delokrug rada; način potpisivanja firme; način raspodele dobiti i snošenje gubitka; način promene oblika; prestanak postojanja preduzeća; postupak izmene statuta itd.
- Pravilnici predstavljaju posebne dokumente kojima se regulišu neke situacije ili odnosi imogu biti: radni, disciplinski, pravilnici o sistematizaciji poslova i radnih zadataka, plate itd.
- Odluke služe da bi se regulisale konkretne situacije, pitanja ili problemi.
Sudski registar – sudski registar je poslovna knjiga kojom se prezentuju podaci o poslovnoj organizaciji trećim licima i u njemu stoje podaci o osnivanju, načinu organizovanja, prestanku postojanja preduzeća, statusnim izmenama itd. Ovo je javni dokument koji se vodi kod nadležnog privrenog suda na području na kojem je i sedište preduzeća. Upisom u sudski registar, poslovna rganizacija stiče pravni subjektivitet i sa tim stiče određena prava i obaveze.
U sudskom registru stoje svi važni podaci poslovne organizacije: firma, matični broj, sedište, delatnost, oblik subjekta upisa, osnivački ulozi i osnovni kapital, ovlašćenja u pravnom propisu, vrsta i obim odgovornosti za obaveze subjekta upisa, imena ovlašćenih lica za zastupanje, datum i mesto akta o osnivanju itd. Brisanjem iz sudskog registra poslovna organizacija prestaje da postoji.
